CÓ NÊN PHỐI HỢP ĐÔNG DƯỢC VỚI TÂN DƯỢC ?
Hiện nay, theo đà phát triển của công tác kết hợp y học hiện đại và y học
cổ truyền, việc phối hợp sử dụng tân dược (thuốc tây) và đông dược (thuốc ta)
có xu hướng ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, có một câu hỏi không dễ tìm lời giải
đáp luôn được đặt ra là : có nên cùng dùng cả hai loại thuốc tây và thuốc ta với
nhau hay không ? Có hai ý kiến trái ngược với nhau về vấn đề này : ý kiến thứ
nhất cho rằng hoàn toàn không nên bởi lẽ lý luận chỉ đạo, đặc tính và cách dùng
hai loại thuốc là rất khác nhau, nếu dùng chung sẽ không thể kiểm soát được và
dễ xảy ra các tai biến không mong muốn ; ý kiến thứ hai cho rằng hoàn toàn nên,
bởi lẽ phương thức kết hợp sẽ tạo nên tác dụng cộng hưởng và phát huy triệt để
thế mạnh của từng loại thuốc.
Kỳ thực, cả hai quan niệm trên đều không tránh khỏi tính chủ quan và phiến
diện. Bởi lẽ, câu trả lời chính xác chỉ có thể có được dựa trên kết quả nghiên
cứu một cách khoa học và nghiêm túc. Thực tế đã chứng minh rằng nếu sự phối hợp
đó là hợp lý thì có thể nâng cao hiệu quả và mở rộng phạm vi điều trị, giảm bớt
các tác dụng phụ của mỗi loại thuốc ; nếu sự phối ngũ đó không hợp lý thì chẳng
những công hiệu của dược vật bị hạn chế mà có khi còn làm nặng hơn hoặc phát
sinh các tác dụng phụ, thậm chí có thể đưa đến những hậu quả nghiêm trọng.
Cho đến nay, các nhà khoa học đã phát hiện khá nhiều tân dược và đông dược
khi phối hợp với nhau sẽ làm tăng hiệu quả trị liệu. Ví như, kim ngân hoa phối
hợp với Bezyl penicillin có tác dụng ức chế khả năng kháng Penicillin của tụ cầu
vàng. Các vị thuốc đông y thuộc nhóm thanh nhiệt giải độc như bồ công anh, diếp
cá, lô căn, thạch cao, trúc diệp, bản lam căn...phối hợp với Penicillin G có
tác dụng nâng cao hiệu quả trị liệu đối với các đợt bùng phát cấp tính của bệnh
viêm phế quản mạn tính. Những đông dược kiềm tính như bằng sa, ngoã lăng tử khi
dùng kết hợp với Oxacillin và Erythromycin có thể ngăn được sự phá huỷ của dịch
vị, làm tăng khả năng hấp thu và hiệu lực kháng khuẩn của hai loại kháng sinh
này. Griseofulvin là một kháng sinh chống nấm thường khó hấp thu và dễ gây ra
các phản ứng bất lợi như buồn nôn, nôn, đi lỏng, đau đầu...nếu phối hợp với
nhân trần có thể làm tăng độ dung giải, nâng cao hiệu lực sinh học và có thể giảm
lượng dùng của Griseofulvin từ 33 - 55%. Diphenhydramine (Benadryl) phối hợp với
ma hoàng và Clenbuterol phối hợp với dương kim hoa (cà độc dược) đều có tác dụng
hiệp đồng nâng cao hiệu quả điều trị bệnh hen phế quản.
Mặt khác, không ít sự phối hợp giữa thuốc tây và thuốc ta còn có tác dụng
mở rộng phạm vi ứng dụng của mỗi loại thuốc. Ví như, Aminazine khi phối hợp với
bột trân châu không những hiệu quả trị liệu được nâng cao rõ rệt mà còn có thể
dùng được cho cả những bệnh nhân chức năng gan bị rối loạn do bột trân châu có
khả năng cải thiện hoạt động của tế bào gan và dự phòng các thương tổn gây nên
do Aminazine. Phức hợp dã cúc hoa - Eutonyl trong chế phẩm “Dã lạc phiến” không
chỉ có hiệu năng giảm áp ở người bị huyết áp cao mà còn được mở rộng dùng cho
người bị di chứng liệt nửa người do rối loạn tuần hoàn não. Dịch tiêm đan sâm
và sinh mạch tán (bài thuốc gồm ba vị : nhân sâm, mạch môn và ngũ vị tử) phối hợp
với Hyoscyamine không những làm tăng nhịp tim ở người có hội chứng yếu nút
xoang (sick sinus syndrome - SSS) mà còn có tác dụng cải thiện tuần hoàn huyết
dịch, cải thiện tình trạng thiếu máu cơ tim, giải quyết cả “ngọn” và “gốc” của
vấn đề.
Một số dược liệu khi phối hợp với thuốc tây còn có khả năng làm giảm thiểu
các tác dụng không mong muốn. Ví như, Streptomycin nếu dùng quá dài ngày có thể
dẫn đến tình trạng giảm thính lực và chóng mặt do tổn thương hệ thống tiền
đình. Khi dùng phối hợp với cam thảo các tác dụng phụ này sẽ được giảm thiểu bởi
lẽ Glycyrrhizic acid có trong thành phần của cam thảo sẽ kết hợp với gốc kiềm
tính của Streptomycin để tạo nên Streptomycin glycyrrhizinate có độc tính thấp
hơn nhưng năng lực kháng khuẩn vẫn được giữ nguyên. Cyclophosphamide là thuốc
chữa ung thư nhưng thường có các tác dụng phụ ở đường tiêu hoá như nôn, buồn
nôn, đi lỏng.... Khi dùng kết hợp với bạch cập và hải phiêu tiêu thì các rối loạn
này được phòng chống một cách tích cực nhờ vào khả năng chỉ huyết, tiêu thũng
và bảo vệ niêm mạc dạ dày và ruột của hai vị thuốc này, Thập toàn đại bổ là một
bài thuốc cổ có tác dụng vừa bổ khí vừa bổ huyết, khi dùng phối hợp với
Rifamixin (thuốc kháng lao) sẽ giảm thiểu chứng hạ bạch cầu do thuốc này gây
nên, đồng thời nâng cao hiệu lực kháng lao của nó.
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu thực nghiệm và lâm snàg cũng cho thấy
: trong nhièu trường hợp sự phối hợp giữa thuốc ta và thuốc tây đã đưa lại những
hiệu quả bất lợi. Trước hết, có thể làm giảm tác dụng trị liệu của thuốc thông
quaviệc ảnh hưởng đến quá trình hấp thu hoặc tương tác làm biến đổi cấu trúc và
hoạt tính dược lý. Ví như, các vị thuốc đông y có chứa nhiều ion kim loại như
thạch cao, hải phiêu tiêu, thạch quyết minh, hổ cốt, long cốt, mẫu lệ...(chứa
nhiều Ca) ; minh phàn (chứa nhiều Al) ; đại giả thạch, đồng tự nhiên (chứa nhiều
Cu) ; xích thạch chi, hoạt thạch (chứa nhiều Mg và Cu)...không nên dùng cùng một
số kháng sinh như Tetracycline, Rimifon...vì sẽ làm giảm hệ số hấp thu, ảnh hưởng
không tốt đến hiệu quả trị liệu. Các vị thuốc có chứa nhiều Tanin như đại
hoàng, ngô thù du, kim anh tử, kha tử, ngũ bội tử, thạch lựu bì, địa du, biển
súc...và các chế phẩm đông dược như Lục vị địa hoàng hoàn, Hoè giác
hoàn...không nên hợp dùng với một số kháng sinh như Chloromycetine,
Erythromycine, Rifampin, Griseofulvin, Nystatin, Lincomycin, Tetracycline và
Vitamin B1 để tránh phản ứng giữa Tanin và các tân dược này tạo nên các sản phẩm
kết tủa làm giảm hiệu quả điều trị. Các thuốc tây kiềm tính như Aminophylline,
Gastropine, Sodium bicarbonate, Aluminum hydroxide...không nên phối hợp với các
vị thuốc đông y toan tính như sơn tra, ô mai, sơn thù, ngũ vị tử...và các chế
phẩm như Sơn tra hoàn, Bảo hoà hoàn...vì sẽ gây ra phản ứng trung hoà kiềm toan
làm ảnh hưởng đến hiệu lực của thuốc.
Thêm nữa, một số thuốc tây và thuốc ta khi phối hợp với nhau có thể gây
ra các phản ứng độc hại. Ví như, ma hoàng và các chế phẩm có ma hoàng như Đại lạc
hoạt đan, Nhân sâm tái tạo hoàn, Chỉ khái định suyễn hoàn...không nên phối hợp
với các thuốc có tác dụng ức chế Monoamine oxidase (MAO) như Furazolidone,
Eutonyl, Isocarboxazid, Methylhydrazine...vì dễ gây ra các phản ứng phụ nguy hiểm
do các chất như Adrenaline, Dopamine, Serotonin không bị phá huỷ, ứ đọng ở các
mạt đoạn thần kinh gây nên. Các thuốc lợi tiểu như Lasix, Hypothiazid không nên
hợp dùng với cam thảo vì Glycyrrhizin và Glycyrrhetinic acid chứa trong cam thảo
sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới thận cùng với các thuốc lợi tiểu dễ gây các phản ứng
bất lợi do giảm kali máu quá mức...Các vị thuốc có chứa Alkaloid như ô đầu,
hoàng liên, bối mẫu và các thành phẩm như Tiểu hoạt lạc đan, Hương liên
hoàn...không nên phối hợp với Atropine, Cafeine và Aminophylline vì dễ gây các
phản ứng do trúng độc.
Như vậy, có thể thấy, tân dược cũng có thể dùng cùng đông dược, thậm chí
trong nhiều trường hợp là hết sức cần thiết, nhưng với điều kiện sự phối hợp đó
phải hợp lý, có cơ sở khoa học rõ ràng và nghiêm túc, tuyệt đối không phối hợp
tuỳ tiện và liều lĩnh. Rất đáng tiếc là, cho đến nay, ở nhiều cơ sở y tế chính
danh, việc phối hợp đông dược và tân dược vẫn mang nặng tính chủ quan và kinh
nghiệm chủ nghĩa
ThS Hoàng Khánh Toàn
Dạ cảm ơn THS, hiện nay nếu kết hợp được cả 2 loại thì kết quả trong điều trị bệnh sẽ hiệu quả hơn. an cung rùa vàng điều trị đột quỵ não
Trả lờiXóa