MỖI CÂY MỘT BỆNH
Trong kho
tàng kinh nghiệm dân gian nước ta việc dùng các cây thuốc quanh nhà
quanh vườn, dễ kiếm dễ tìm để chữa trị và phòng ngừa bệnh tật đã
trở thành một bộ phận không thể thiếu của y học cổ truyền. Mỗi cây
có thể được dùng để chữa một bệnh đặc trưng hoặc chữa nhiều bệnh
khác nhau, có thể dùng độc vị hoặc phối hợp với nhiều thảo dược
khác. Một số đã được nghiên cứu hiện đại chứng thực, còn lại phần
lớn là dùng theo kinh nghiệm truyền miệng từ lâu đời. Bài viết này
xin được dẫn ra nhiều ví dụ điển hình để bạn đọc có thể tham khảo
và lưu tâm nghiên cứu.
* Lá dâu tằm chữa chứng ra mồ hôi trộm trẻ em
Theo dược
học cổ truyền, lá dâu vị đắng ngọt, tính mát, có công dụng tán
phong thanh nhiệt, lương huyết và làm sáng mắt. Để chữa chứng ra mồ
hôi trộm trẻ em có thể dùng : (1) Lá dâu khô 10g sắc với 200 ml nước,
cô lại còn 50 ml chia uống vài lần trong ngày, có thể cho thêm rau má
khô 5g. (2) Lá dâu tươi non 20g rửa sạch thái nhỏ nấu canh với thịt
lợn nạc ăn hàng ngày. (3) Lá dâu bánh tẻ 1 nắm nấu lấy nước tắm
hàng ngày cho trẻ. (4) Lá dâu khô lượng vừa đủ nhồi làm ruột gối,
gối đầu cho trẻ nằm, có thể kết hợp với vỏ đậu xanh phơi khô.
* Húng chanh chữa vết thương do côn trùng đốt
Công dụng
này của húng chanh là nhờ ở tinh dầu mà đặc trưng là carvacrol. Theo
dược học cổ truyền, húng chanh vị cay chua, tính ấm, có công dụng
giải cảm, phát hãn, tiêu độc, thoái nhiệt. Khi bị đốt bởi các loại
côn trùng như kiến, ong, bọ chó, bọ mèo, muỗi, sâu róm…có thể dùng :
(1) Húng chanh tươi rửa sạch, giã nát rồi đắp vào vết thương. (2) Lấy
20g lá húng chanh tươi, rửa sạch, nhai trong miệng với vài hạt muối,
nuốt nước còn bã thì đắp vào nơi bị côn trùng đốt. (3) Dùng tinh
dầu húng chanh bôi tổn thương vài lần. Chú ý : với những trường hợp
có phản ứng toàn thân thì cần nhanh chóng đến các cơ sở y tế để
được khám và cứu chữa khẩn cấp.
* Lá thông hỗ trợ trị liệu đau mỏi khớp
Lá thông
vị đắng ngọt, tính ấm, có công dụng khu phong, trừ thấp, chỉ thống.
Nghiên cứu hiện đại cho thấy, lá thông có tác dụng chống viêm, giảm
đau và kháng khuẩn. Khi mắc các chứng đau mỏi xương khớp có thể dùng
: (1) Lá thông tươi nấu nước xông vào nơi bị bệnh. (2) Lá thông tươi,
rửa sạch, băm nhỏ rồi đem ngâm với rượu để xoa bóp. (3) Lá thông
lượng vừa đủ, nấu nước rồi ngâm các khớp bị đau, có thể phối hợp
với lá lốt, xương sông, ngải cứu thì hiệu quả càng cao.
* Hạt hướng dương chữa bệnh sởi phát ban không
đều
Theo đông
y, hạt hướng dương vị ngọt, tính bình, thường được dùng để chữa suy
nhược thần kinh, chán ăn, đau đầu, lỵ ra máu, sởi không mọc được hoặc
mọc không đều (thấu chẩn). Nghiên cứu hiện đại cho thấy, trong loại
hạt này có chứa nhiều chất dinh dưỡng, vitamin và khoáng chất, đặc
có chứa chất folat có tác dụng thúc đẩy quá trình sao chép DNA và
RNA giúp cho tăng sức đề kháng và miễn dịch của cơ thể. Khi sởi mọc
không đều có thể dùng : (1) Hạt hướng dương 30g sao thơm, bóc vỏ ăn
trong ngày. (2) Hạt hướng dương tùy lượng, sao chin, bóc bỏ vỏ, tán
thành bột mịn, đựng trong lọ kín, mỗi ngày lấy 20g hòa với nước ấm
uống. (3) Ở một số nơi người ta dùng hạt hướng dương chế thành bánh
như kẹo lạc, kẹo vừng, ăn tùy thích trong ngày.
* Cúc vạn thọ hỗ trợ chữa hen phế quản
Loại hoa
này vị đắng, mùi thơm, tính , có công dụng thanh nhiệt giải độc, long
đờm trị ho. Có được khả năng này là do cúc vạn thọ chứa nhiều tinh
dầu quý như piperiton, linalin, apinen và đặc biệt là tagetin có tác
dụng chống viêm, kháng khuẩn, long đờm và giãn phế quản. Khi bị hen
phế quản có thể dùng cúc vạn thọ để hỗ trợ trị liệu theo phương
thức : (1) Cúc vạn thọ 20g, sắc uống hàng ngày. (2) Cúc vạn thọ 15g,
đường phèn lượng vừa đủ, đem hãm với nươc sôi trong bình kín, sau
chừng 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày. (3) Cúc vạn
thọ 20g, rau cần trôi, củ tầm sét, thài lài tía, nhân trần, rễ bạch đồng nữ, tinh tre mỡ mỗi thứ 10g
thái nhỏ phơi khô sắc với 400ml nước còn 100ml uống làm 2 lần trong ngày. Dùng
3 - 5 ngày. (4) Cúc vạn thọ 20g, thịt lợn nạc 50g băm nhỏ, hai thư nấu
thành canh ăn hàng ngày. (5) Hoa cúc vạn thọ 20g, hoa đu đủ đực 10g, húng
chanh 10g, đường phèn 20g. Tất cả dùng tươi rửa sạch giã nhỏ cho vào bát cùng
đường phèn. Hấp cách thủy trong 10 - 15 phút. Để nguội nghiền nát, thêm nước gạn
uống làm 2 - 3 lần trong ngày, dùng trong 5-7 ngày.
* Cây bìm bịp hỗ trợ chữa thoái hóa
cột sống
Còn gọi là cây mảng cộng, xương khỉ,
tiểu cốt tiếp (cây liền xương)…, vị ngọt, tính bình có công dụng mát
gan lợi mật, khu phong trừ thấp, làm liền xương nhanh. Theo dân gian, khi
chim bìm bịp con bị gãy chân người ta thường thấy chim bìm bịp mẹ lấy cây này cắn
nát rồi đắp vào vết gãy thì thấy chân bìm bịp con liền vết gãy rất nhanh). Để
chữa thoái hóa cột sống có thể dùng : (1) Cây bìm bịp 30g, cây gối hạc 20g, tầm gửi dâu 20g, cây trâu
cổ 20g. Các vị đem sắc với 1,5 lít nước, cô còn 800ml chia vài lần uống
trong ngày. (2) Bìm bịp tươi 80g, ngải cứu, sâm đại hành mỗi vị 50g, đem xào
nóng với giấm rồi đắp vào nơi đau, lấy vải buộc lại để trong thời gian 5-6 tiếng.
Duy trì liên tục 5-10 ngày sẽ có kết quả. (3) Cây bìm bịp 30g sắc uống
hàng ngày. (4) Bìm bịp tươi, rửa sạch giã nát đắp vào nơi đau. (5)
Bìm bịp tươi làm thành bảnh như bánh xu xê ăn hàng ngày (thường có ở
các tỉnh miền núi phía Bắc). (5) Cây bìm bịp 12g, tang ký sinh 12g,
thục địa 16g, ba kích 12g, đương quy 12g, đỗ trọng 12g, cẩu tích 12g,
trâu cổ 12g, dây tơ hồng xanh 12g, sắc uống mỗi ngày một thang.
* Đậu đen hỗ trợ điều trị suy thận
Đậu đen vị ngọt, tính bình, có công dụng bồi bổ can thận, làm
mạnh gân cốt, mát huyết cầm máu, giúp đen râu tóc. Trong thành phần
rất giàu các chất dinh dưỡng, vitamin, saponin và carotene. Để hỗ trợ
chữa suy thận có thể dùng : (1) Đậu đen lượng vừ đủ, rang có mùi
thơm và hơi cháy vỏ ngoài là được, tán vụn, đựng trong lọ kín dùng
dần, mỗi ngày lấy 30-40g hãm với nước sôi trong bình kín, sau 30 phút
thì dùng được, uống thay trà trong ngày. (2) Đậu đen sao thơm hơi cháy
vỏ 40g, cỏ nhọ nồi 30 gam, hai thứ đem sắc với 2000 ml, cô lại còn 500
ml, chia uống vài lần trong ngày, có thể sắc lại 2-3 lần. (3) Đậu đen
lượng vừa đủ, sao thơm, tán bột, đựng trong lọ kín dùng dần, mỗi
ngày lấy 50g hòa với nước sôi, có thể cho thêm một chút đường đỏ,
dùng làm món điểm tâm.
* Mùi tàu hỗ trợ trị liệu viêm kết
mạc
Còn gọi là ngò rí, vị cay, mùi thơm, tính ấm, có công dụng sơ
tán phong tà, thanh nhiệt giải độc, kích thích tiêu hóa, chỉ thống…,
được dùng để chữa cảm cúm, hôi miệng, mụn nhọt, đau mắt đỏ, chán
ăn. Trong thành phần có tinh dầu, đặc biệt là alchol fechylic có tác
dụng kháng khuẩn, tiêu viêm, giảm đau. Để hỗ trợ trị liệu viêm kết
mạc có thể dùng : (1) Rau mùi tầu lượng vừa đủ, rửa sạch, ngâm nước
muối loãng, ăn sống hàng ngày. (2) Mùi tàu rửa sạch, nấu nước để
xông và rửa mắt (hiện nay biện pháp này ít ứng dụng, chủ yếu là ở
nơi xa xôi khi thuốc chưa có trong tay, thày chưa có tại chỗ, là gợi
ít để nghiên cứu bào chế thành sản phẩm). (3) Lá mùi tàu 30g, sắc
uống hàng ngày, có thể phối hợp với hòa hòe 15g, cúc hoa 15g, mạn
kinh tử 12g, lá dâu 12g.
* Mộc hoa trắng chữa viêm đại tràng
Còn gọi là cây sừng trâu, vị đắng,
tính lạnh, được đông y sử dụng làm thuốc chữa tiết tả, kiết lỵ,
phúc thống…từ rất lâu đời. Thành phần tạo nên công dụng chủ yếu là
alkaloid, đặc biệt là conessin, và tannin, có tác dụng kháng khuẩn,
diệt amip, chống co thắt, cầm ỉa chảy, băng se niêm mạc và kích thích
tiêu hóa. Để chữa viêm đại tràng có thể dùng : (1) Mộc hoa trắng
10-15g sắc uống. (2) Mộc hoa trắng 100g, sắc kỹ rồi cô thành cao, mỗi
ngày uống 3 lần, mỗi lần 1g. (3) Mộc hoa trắng 10g, hoàng liên 10g,
hoàng bá 10, sắc uống. (4) Có thể dùng dưới dạng bột vỏ uống 10/ngày,
bột hạt uống 3-6g/ngày, cao lỏng 1/1 uống mỗi ngày 1-3g, cồn hạt 1/5
mỗi ngày uống 2-6g. (5) Dùng dưới dạng đông dược thành phẩm như viên
Holanin, Mộc hoa trắng-HT…theo hướng dẫn của thầy thuốc.
* Ngó sen tươi giúp hạ sốt
Ngó sen vị ngọt, tính lạnh, có công dụng thanh nhiệt, tiêu ứ,
sinh tân dịch và cầm máu, được dùng để chữa sốt nóng, thổ huyết,
tiểu huyết, tiện huyết, chảy máu cam, ho ra máu… Để hạ sốt, trị sốt
nóng, có thể dùng : (1) Ngó sen tươi 6-7 đốt, rửa sạch, giã nát, vắt
lấy nước, hào với một chút đường phèn hoặc đường đỏ uống vài lần
trong ngày. (2) Mía tươi 500g, rửa sạch, róc vỏ, ép lấy nước ; ngó
sen tươi 500g, rửa sạch, bỏ đốt, thái vụn cho vào bát to, đổ nước
mía vào ngâm trong 8-10 giờ, sau đó lấy ngó sen ra cho vào máy xay
nhuyễn, ép lấy nước, chia 3 lần trong ngày. (3) Nước nho 250ml, ngó sen
tươi 250ml. Cho hỗn hợp gồm nước nho, ngó sen vào nồi, đun cho cạn thành cao.
Chờ nguội cất trong lọ dùng dần. Uống mỗi lần hai thìa canh hòa đều với nước
sôi, ngày hai lần.
* Lá vọng cách chữa viêm gan
Loại lá này vị chát tính bình, có công dụng thông tiểu, thoái
hoàng, kích thích tiêu hóa…được dùng làm rau ăn và làm thuốc chữa
bệnh gan từ rất lâu đời trong dân gian. Trong thành phần có chứa tinh
dầu và các alcaloid như premnin, garianin có tác dụng bảo vệ gan, chống
viêm và giảm đau trên mô hình thực nghiệm với chuột. Cao lỏng lá vọng cách làm
giảm men gan và các biểu hiện tổn thương gan. Khi bị bệnh gan có thể
dùng lá vọng cách để hỗ trợ trị liệu như : (1) Lá vọng cách tươi
50g sắc uống. (2) Lá vọng cách khô 10g, cây cà gai leo 20g, sắc uống.
(3) Lá vọng cách khô 15g, bạch hoa xà thiệt thảo 20g, sắc uống. (4)
Lá vọng cách tươi 40g, nhân trần 15g, diệp hạ châu 20, cam thảo đất
12g, sắc uống. (5) Lá vọng cách khô 15g, nhân trần 12g, thần khúc 12g,
mạch nha 12g, actiso 12g, rơm nếp 12g, nghệ vàng 12g, cam thảo 6g, sắc
uống.
* Ngũ da bì chữa bệnh eczema
Còn gọi là cây chân chim, vị đắng chát, tính mát, có công dụng
khu phong trừ thấp, phát hãn giải biểu, thư cân hoạt lạc, thường được
dùng để chữa cảm sốt, sưng đau họng, thấp khớp, đau nhức xương khớp,
vết thương sưng đau, một số bệnh da liễu, trong đó có eczema. Có được
công dụng chữa bệnh da liễu nói chung và eczema nói riêng là do trong
thành phần có chứa acid asiatic, glycozid triterpen có tác dụng chống
viêm, kháng khuẩn, giảm đau, chống dị ứng, tăng khả năng miễn dịch,
chống lở loét và bảo hộ tế bào gan. Khi bị eczema có thể dùng : (1)
Lá ngũ gia bì, bạch chỉ, hy thiêm thảo (cây cỏ đĩ), rễ gấc, tỳ giải, thổ phục
linh các vị bằng nhau 20g, sắc uống ngày một thang, chia 2 lần vào sáng và tối,
liệu trình trong 7 ngày. (2) Dùng viên ngũ gia bì, mỗi ngày uống 3
lần, mỗi lần 5 viên. (3) Cành nhỏ ngũ gia bì lượng vừa đủ, sắc lấy
nước để ngâm rửa vùng tổn thương nhằm giảm cảm giác ngứa ngáy. (4)
Rễ ngũ gia bì tươi rửa sạch, giã nát cùng với hoa cúc trắng rồi
đắp trực tiếp lên vùng tổn thương trong 15-20 phút rồi rửa sạch bằng
nước ấm.
* Cây sả giúp giải cảm
Là một trong những gia vị quen thuộc của người Việt, vị cay,
tính ấm, có công dụng làm ra mồ hôi, thông tiểu, hạ khí tiêu đờm.
Nghiên cứu hiện đại cho thấy, sả có tác dụng kháng khuẩn, kháng
virut và nấm, giảm đau, hạ sốt, chống viêm. Khi bị cảm có thể dùng :
(1) Lá sả, kinh giới, tía tô, trắc bá diệp, bạc hà, lá chanh, lá
tre, lá ổi…mỗi thứ một nắm (mỗi nồi chừng 5 loại lá) nấu nước để
xông giải cảm. (2) Bột giải cảm: sả khô bỏ rễ 40g, hoắc hương khô 40g, bạc hà
khô 40g, vỏ quýt lâu năm 20g, củ gấu (đã chế biến) 20g, cam thảo 20g. Tất cả
sấy khô, tán bột đóng gói 20g. Người lớn ngày 2 gói chia 4 lần. Trẻ em liều
1/2. Uống với nước nóng, đi nằm cho ra mồ hôi. Nếu có nôn cho thêm 3 láy
gừng tươi hãm lấy nước uống cùng. (3) Củ sả 40g, gừng tươi 40g, hai
thứ rửa sạch, giã nát, nấu với 650 ml nước, đun khoảng 10 phút, bỏ
bã, thêm đường vào cô lại thành cao, ngậm nuốt dần trong ngày.
* Hoa mười giờ chữa ho, viêm họng
Theo dược học cổ truyền, loài hoa này vị đắng cay, tính lạnh,
có công dụng thanh nhiệt giải độc, hoạt huyết tiêu sưng, chỉ thống,
thường được dùng để chữa chứng hầu họng sưng đau, viêm da, lở ngứa,
ghẻ, bỏng lửa…Trong thành phần của hoa mười giờ có potulal, cyanin…,
có khả năng khánh khuẩn, tiêu viêm, tăng cường miễn dịch. Khi bị ho,
viêm họng có thể dùng : (1) Hoa mười giờ tươi 30g, sắc uống. (2) Hoa
mười giờ 100g, lá rẻ quạt 10g, rửa sạch, giã nát, hòa với 100 ml
nước nóng rồi chắt lấy nước cốt, ngậm 2-3 lần trong ngày, sau chừng
3-5 ngày sẽ khỏi.
(còn tiếp)
Hoàng Khánh Toàn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét